Nowe badania potwierdzają, że dotkliwe, trwające kilkadziesiąt lat susze odegrały kluczową rolę w powolnym upadku cywilizacji doliny Indusu, jednego z najstarszych społeczeństw miejskich na świecie. Badanie opublikowane w czasopiśmie Communications Earth & Environment podkreśla podatność złożonych społeczeństw na długotrwałe obciążenia środowiskowe, zwłaszcza niedobór wody.
Powstanie i upadek cywilizacji zależnej od rzek
Cywilizacja Doliny Indusu rozkwitła od około 5000 do 3500 lat temu na terenach dzisiejszego Pakistanu i północno-zachodnich Indii, skupionych wokół rzeki Indus i jej dopływów. W okresie swojej świetności (4500–3900 lat temu) wyróżniała się zaawansowaną urbanistyką, złożonym systemem gospodarki wodnej i unikalnym systemem pisma. Jednak około 3900 lat temu cywilizacja ta rozpoczęła długi upadek, który ostatecznie doprowadził do jej upadku. Przyczyny tego zjawiska pozostają przedmiotem dyskusji od dziesięcioleci.
Modelowanie klimatu odkrywa prawdę
Naukowcy wykorzystali modelowanie klimatu w połączeniu z danymi paleoklimatycznymi (stalaktyty, zapisy jezior), aby zrekonstruować warunki panujące w dolinie Indusu między 5000 a 3000 lat temu. Znaleźli dowody na niewielki wzrost temperatury (0,5°C) i spadek opadów (10–20%) w tym okresie. Co ważniejsze, zidentyfikowali cztery długie susze, z których każda trwała ponad 85 lat, między 4450 a 3400 lat temu. Susze te dotknęły od 65% do 91% powierzchni regionu.
Jak susze zmieniły społeczeństwo
Wczesne osadnictwo (5000–4500 lat temu) skupiało się na obszarach wilgotnych. Jednak w miarę nasilania się suszy po 4500 latach temu populacja przeniosła się bliżej samej rzeki Indus, prawdopodobnie w odpowiedzi na zmniejszone opady. Najgorsza susza, trwająca 113 lat między 3531 a 3418 lat temu, zbiegła się z archeologicznymi dowodami powszechnego opuszczania ośrodków miejskich.
„Cywilizacja doliny Indusu najprawdopodobniej nie upadła nagle, ale raczej powoli podupadała, a głównym czynnikiem były długotrwałe susze”.
Patrząc w przyszłość: stres środowiskowy i odporność społeczności
Badanie sugeruje, że upadek cywilizacji nie nastąpił w wyniku pojedynczej katastrofy, ale w wyniku utrzymującej się presji środowiskowej. Praca ta podkreśla ważną lekcję dla współczesnych społeczeństw: nawet zaawansowane cywilizacje nie są odporne na skutki przedłużających się zmian klimatycznych, szczególnie jeśli chodzi o zasoby krytyczne, takie jak woda. Zrozumienie tych starożytnych luk może pomóc nam lepiej przygotować się na wyzwania współczesnego zmieniającego się klimatu.
H. Solanki i in. 2025. Susza rzeczna wymusza metamorfozę harappańską. Commun Earth Environ 6, 926; doi: 10.1038/s43247-025-02901-1
